فرهنگ کارآفرینی در ایران پس از استقبالی که از استارت‌آپ‌ها شد، تغییرات بسیاری را تجربه کرد. این تغییر فرهنگ جزو معدود دفعاتی است که تنها با فاصله کمی از جامعه جهانی رخ داده است. با این حال، در زمینه فرهنگ کار استارت‌آپی، هنوز در کشور مشکلاتی وجود دارد که برای واکاوی آنها با مهدی محمدی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشستیم.
دکتر محمدی علاوه‌بر عضویت در هیات علمی دانشگاه تهران، بیش از یک دهه است که در حوزه مشاوره و راه‌اندازی فعالیت‌های استارت‌آپی نیز سابقه کار اجرایی دارد. او به‌تازگی کتاب «آزمودن ایده‌های کسبوکار» نوشته دیوید جی. بلاند و الکس استروالدر را ترجمه کرده و دو اثر دیگر را نیز به‌زودی روانه بازار می‌کند. در ادامه، مشروح مصاحبه با این تحلیلگر اکوسیستم را می‌خوانید:
نظر شما درباره شرایط اکوسیستم در ایران و نقطه بلوغ کسبوکارهای نوپا چیست؟
با وجود خلأهای بسیار زیاد در اکوسیستم، که لزوماً تمام آنها مربوط به اکوسیستم نیست، یک مزیت بسیار بزرگ وجود دارد و آن، همگرایی ایران و دیگر کشورها در زمینه راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها است. برای اولین‌بار است که یک پارادایم اقتصادی در دنیا شروع شده و ما با فاصله ۵ سال توانسته‌ایم به آن دست پیدا کنیم. قطعاً بین استارت‌آپ‌های ایرانی با مدل‌های موفق خارجی تفاوت‌های بسیاری وجود دارد اما سرعت واکنش نشان دادن اقتصاد ایران به این بحث مزیت اصلی اکوسیستم در ایران است. ما همیشه با فاصله نیم قرن به پارادایم‌ها پیوستیم اما این بار با سرعت کافی، اقتصاد ما نسبت به این موضوع واکنش نشان داده است. البته نباید فراموش کنیم جو ناشی از برجام و جذب سرمایه‌گذار خارجی و افزایش پهنای باند در همان مقطع نیز به این موضوع کمک بسیاری کرد.
با توجه به اینکه استارت‌آپ‌های بزرگی در ایران وجود دارند چرا آنها وارد عرصه‌های جهانی نمی‌شوند؟
مقیاس‌پذیری در حجم استارت‌آپ‌های بزرگ جهانی از یک نقطه به بعد نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار زیادی است. برای مثال، یک استارت‌آپ در ترکیه وجود دارد که حجم مبادلات پولی آن از دیجی‌کالا بسیار کمتر است اما می‌تواند سرمایه 4میلیارد دلاری را جذب و از این طریق منابع مالی خود را تامین کند. طبیعتاً در این شرایط آن استارت‌آپ می‌تواند به جهانی‌‌شدن و توسعه بیشتر فکر کند اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد.
تحریم‌ها و قطع روابط بانکی تا چه حد بر این موضوع تاثیر گذاشته است؟
اصل ماجرا تحریم و خروج آمریکا از برجام است. جریان سرمایه‌گذاری خارجی در آغاز نقش بسیار زیادی بر اکوسیستم داشت و برخی از کسبوکارها را به بلوغ رساند. با این حال، بعد از مشکلات برجام و عدم تزریق سرمایه خارجی عملاً اکوسیستم در ایران تغییرات زیادی را متحمل شد. اگر استارت‌آپ‌ها در زمانی که نیاز به سرمایه خارجی دارند نتوانند تامین مالی کنند، کارشان در ادامه بسیار سخت‌تر می‌شود، چنانکه شاهد همین اتفاق برای برخی از استارت‌آپ‌های بزرگ کشور هستیم.
تقریباً تمام استارت‌آپ‌های ایرانی در فضای داخل کشور به توسعه و افزایش مخاطبان می‌پردازند اما این موضوع در بسیاری از کشورها این‌طور نیست. بازار و توسعه کسبوکار در داخل یک کشور بدون ورود به بازارهای جهانی چه آسیب‌هایی را در پی دارد؟
یک استارت‌آپ با عنوان «کریم» در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس فعالیت می‌کند. این استارت‌آپ در ۱۵ کشور فعال شده و دفتر آن در امارات است. استارت‌آپ کریم مشابه اسنپ بوده اما به لحاظ تعداد مخاطب، از اسنپ کوچک‌تر است. با این حال، ارزش آن را حدود 5 میلیارد دلار برآورد کرده‌اند اما می‌دانیم این ارزش برای اسنپ غیرواقعی است. دلیل اصلی این موضوع به داخلی بودن اسنپ و استارت‌آپ‌های ایرانی برمی‌گردد. تا زمانی که اکوسیستم در داخل مرزهای جغرافیایی تعریف شود، نمی‌توانیم ارزش‌گذاری مناسبی روی آن انجام دهیم و این موضوع آسیب‌های بسیاری را در مسیر توسعه استارت‌آپ‌ها ایجاد می‌کند. بازی استارت‌آپ‌ها با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود به بازارهای جهانی است. متاسفانه ما از این بازی خارج هستیم و مقصر این موضوع اکوسیستم نیست.
شما به‌تازگی کتابی با عنوان «آزمودن ایده‌های کسبوکار» ترجمه کرده‌اید. وجه تمایز این کتاب با دیگر آثاری که در این زمینه ترجمه یا تالیف شده‌اند، چیست؟
تصمیم اینکه بخواهیم یک سبک جدید از تولید محتوا در حوزه کسبوکار اجرا کنیم، از حدود دو سال پیش شکل گرفت. برای این کار دو هدف داشتیم؛ نخست اینکه سراغ محتوای ابزارمحور برویم و کتاب‌هایی را ترجمه کنیم که ابزار ارائه می‌دهند. این ابزار برای تمام سطوح از دانشجویان گرفته تا صاحبان کسبوکارهای بزرگ مناسب است. با این هدف کتاب‌ها را شناسایی و اولین کتاب را با عنوان «آزمودن ایده‌های کسبوکار» انتخاب کردیم. در بازار کتاب‌های زیادی در حوزه اکوسیستم وجود دارد اما ابزارها بسیار کم است و به همین دلیل روی این موضوع متمرکز شدیم.
دلیل دوم برای ترجمه این کتاب سبک جدیدی است که در آن به کار برده شده است؛ مخاطبان امروزی نوعی تغییر سلیقه را به ما نشان می‌دهند که نباید نسبت به آن بی‌توجه باشیم. مخاطبان از سمت صرفاً یک نوشته مانند کتاب به سوی استفاده از محتواهای دیگر مانند کتاب صوتی، موشنگرافی، پادکست و… حرکت می‌کنند. ما در این کتاب تغییری ایجاد کردیم به طوری که کل کتاب را علاوه‌بر متن و اینفوگرافی تبدیل به ویدئوهای آموزشی کردیم. کتاب دارایQR code است و مخاطب می‌تواند با استفاده از آن، ویدئوی مربوط به بخش‌های مختلف را هم مشاهده کند. این کار باعث می‌شود تنوع محتوا افزایش یابد و طبیعتا با سلیقه مخاطب امروز همسان‌سازی می‌شود.
دلیل سوم انتخاب این کتاب، نگاهی است که در کشور ما به کارآفرینی استارت‌آپی وجود دارد. تعداد زیادی از افراد نگرش ساده‌ای نسبت به کارآفرینی دارند اما این کتاب کمک می‌کند تا پیچیدگی‌های کارآفرینی باز شود. بسیاری از کسبوکارها بدون حتی یک پرسشنامه ساده وارد بازار می‌شوند. این کتاب کمک می‌کند افراد درک بهتری نسبت به کارآفرینی داشته باشند و برای این کار 44 ابزار طراحی کرده است.
اضافه کردن ویدئو به متن کتاب باعث می‌شود انتقال مفهوم بهتر و راحت‌تر باشد. در بسیاری از موارد متاسفانه مترجم درک درستی از مفاهیم ندارد و به‌اصلاح تحت‌اللفظی هم ترجمه می‌کند که باعث می‌شود مخاطب به بی‌راهه برود. ما در این کتاب سعی کردیم علاوه‌بر ترجمه بهینه، ویدئوهای آموزشی هم تولید کنیم تا بتوانیم مفاهیم موجود در کتاب را به‌خوبی به مخاطب انتقال دهیم. در این کتاب اینفوگرافی‌های بسیار زیادی وجود دارد و علاوه‌بر آن، ما نیز تلاش کردیم به آن موشنگرافی اضافه کنیم.
در کتاب «آزمودن ایده‌های کسبوکار» با اینکه ابزارهای زیادی به مخاطب داده می‌شود اما مثال‌های کمی وجود دارد. با توجه به طراحی خاص و محتوای مناسب کتاب، دلیل این موضوع چیست؟
در کتاب 44 ابزار وجود دارد که به کسبوکارهای اکوسیستم داده می‌شود. اگر فرض کنیم برای هر ابزار یک مثال هم آورده می‌شد، باید حدود 50 صفحه به کل کتاب اضافه می‌کردیم. در این صورت حجم کتاب افزایش می‌یافت و خارج از حوصله برای مطالعه می‌شد. این نقص در کتاب وجود دارد و نیاز به مثال‌ها حس می‌شود اما دلیل اینکه مثالی به کتاب اضافه نشده به احتمال زیاد، موضوعی است که مطرح کردم. برای رفع این موضوع کتاب دیگری را در نظر گرفتیم که در حال ترجمه آن هستیم. در آن کتاب که اصطلاحا می‌توانیم بگویم با کتاب یادشده دوقلو هستند مثال‌های بسیار زیادی وجود دارد.
درباره کتاب مکمل «آزمودن ایده‌های کسبوکار» و کتاب‌های دیگری که در دست ترجمه و انتشار دارید لطفا توضیح دهید.
از ابتدای آذر کتاب دیگری با عنوان «شرکت شکست‌ناپذیر» نوشته الکس استروالدر به بازار می‌آید که آن کتاب نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است و توسط نظر وایلی به انتشار رسیده است. کتاب «شرکت شکست‌ناپذیر» سال 2020 تالیف شده و بسیار کاربردی است. این کتاب دارای مثال‌های بسیار زیادی است و از این نظر می‌توان کتاب نام‌برده را مکمل کتاب «آزمودن ایده‌های کسبوکار» در نظر گرفت.
کتاب دیگری هم با عنوان «تفکر طراحی برای زندگی» در دست ترجمه است. این کتاب هم در زندگی فردی و هم در زندگی کاری و حرفه‌ای کاربرد دارد و با هدف تربیت رفتار ما نوشته شده است. کتاب «تفکر طراحی برای زندگی» نوشته مایکل لوریک در سال 2020 از طرف انتشارات وایلی وارد بازار شده که تا دو ماه آینده ترجمه آن به زبان فارسی تمام می‌شود. مخاطبان می‌توانند برای سفارش کتاب به وبسایت آن مراجعه کنند.
